Het grote voordeel van windmolens is dat ze donkergroene elektriciteit produceren, maar er kleeft ook een nadeel aan; slagschaduw. Als er in een gebied mogelijk windmolens komen, hebben omwonenden daar vragen over. Daarom leggen we in dit artikel uit hoe het zit met de slagschaduw van windmolens.
Wat is slagschaduw?
Met slagschaduw wordt de schaduw bedoeld die ontstaat als de zon tegen de wieken van de windmolen schijnt. Doordat de wieken bewegen, beweegt deze schaduw ook. Als deze bewegende schaduw over bijvoorbeeld ramen van woningen gaat, kunnen omwonenden dat als hinderlijk ervaren. Op onderstaande foto zie je een duidelijk voorbeeld van een slagschaduw.
De lengte van slagschaduw
Wanneer de zon tegen de wieken schijnt ontstaat er schaduw. Tot hoever de schaduw reikt, kan heel erg wisselen. Zo staat de zon in de zomer hoger boven de horizon. Dat zorgt ervoor dat de slagschaduw minder ver reikt dan bijvoorbeeld in het najaar of de winter, als de zon lager staat. Ook de momenten waarop slagschaduw kan ontstaan verschillen per jaargetijde.
Hinder van slagschaduw
Een omwonende kan hinder ondervinden van de slagschaduw, maar dit is sterk afhankelijk van de positie van de woning ten opzichte van de windmolen. Als de woning ten zuiden van de windmolen staat, zal dat huis niet of nauwelijks worden geraakt door de slagschaduw. De zon schijnt immers nooit vanuit het noorden en kan dus een woning die ten zuiden van een windmolen staat niet raken. Op onderstaande tekening kun je zien waar er slagschaduw kan komen:
De windmolen staat in deze tekening in het midden en de vlindervormige contour geeft aan waar slagschaduw kan ontstaan en in welk jaargetijde.
Hoeveel slagschaduw mag een windmolen veroorzaken?
De officiële slagschaduwnorm is dat een windmolen gemiddeld maximaal 17 dagen per jaar een zogeheten gevoelig object meer dan 20 minuten per dag mag raken met de slagschaduw. Op alle andere dagen mag een gevoelig object dan ook door slagschaduw worden geraakt, als het maar minder is dan 20 minuten. Gevoelige objecten zijn woningen, scholen, ziekenhuizen, verpleeghuizen, verzorgingshuizen, psychiatrische inrichtingen en kinderdagverblijven. Daarbij wordt gekeken naar gevoelige objecten die binnen een afstand van twaalf keer de rotordiameter (rotordiameter = twee keer de lengte van de wieken) van de windmolen staan. Buiten deze afstand wordt er vanuit gegaan dat de schaduw zo diffuus is dat deze geen hinder meer kan opleveren.
Slagschaduw is goed te voorspellen
Slagschaduw van een windmolen kan als hinderlijk worden ervaren, maar het heeft één voordeel; het is goed te voorspellen en daardoor kan er ook wat tegen worden gedaan. Voordat wij windmolens mogen plaatsen, moeten we door middel van een slagschaduwonderzoek aantonen dat we voldoen aan de slagschaduwnorm. Bij dat onderzoek wordt ervanuit gegaan dat er geen objecten zoals bomen en struiken tussen de windmolens en bijvoorbeeld woningen staan, terwijl dergelijke objecten in de praktijk de hinder van slagschaduw kunnen verminderen of helemaal kunnen wegnemen. Verder wordt ervan uitgegaan dat bij woningen in de omgeving de gevel 5 meter hoog is, 8 meter breed en vanaf een halve meter vanaf de grond helemaal uit glas bestaat. Ook kan in het onderzoek voor specifieke gebouwen worden berekend op welke data ze geraakt kunnen worden door slagschaduw en op welk tijdstip op de dag.
Een lichtmeter op de windmolen constateert of de zon schijnt en wanneer er dus schaduw kan optreden. Speciale software in de windmolens kan mede met deze informatie berekenen wanneer er sprake is van slagschaduw en hoe lang het duurt. Om te zorgen dat de norm van zes uur per jaar niet wordt overschreden, worden de windmolens af en toe automatisch stilgezet. Dit heet een stilstandsvoorziening. Daar is inmiddels veel ervaring mee.
Nieuwe slagschaduwnormen voor windparken
Voor windparken (bestaande uit ten minste 3 windmolens) die op 1 juni 2021 nog geen onherroepelijke vergunning hadden, is de slagschaduwnorm van gemiddeld 17 dagen per jaar maximaal 20 minuten per dag buiten werking gesteld. We leggen uit hoe dat zit.
In juni 2021 stelde de Raad van State de landelijke normen voor slagschaduw en geluid van windmolens buiten werking vanwege een uitspraak van het Europees Hof van Justitie over een windpark in België (het Nevele-arrest). Het Europees Hof oordeelde namelijk dat er een zogeheten milieueffectonderzoek (planMER) aan de Belgische normen ten grondslag moet liggen en dat was niet gedaan.
De Raad van State oordeelde na deze uitspraak dat het milieueffectonderzoek ook in Nederland ten onrechte niet was gedaan. Daarmee zei de Raad van State niet dat de normen voor slagschaduw en geluid niet goed waren, maar dat bij het bepalen van de normen een milieueffectonderzoek had moeten worden uitgevoerd. Er is dus een procedurefout gemaakt.
Daarom voert de Rijksoverheid nu alsnog een milieueffectonderzoek voor Nederland uit. Daarna kunnen opnieuw landelijke normen worden vastgesteld. Daarvoor zijn drie mogelijkheden: de normen worden strenger of soepeler dan ze waren of ze blijven gelijk. Dat wordt pas later duidelijk. Meer details lees je op de website van de Raad van State.
Stoplicht niet op rood voor nieuwe windmolens
Het buiten werking stellen van de landelijke normen voor slagschaduw en geluid betekent niet dat er geen windparken kunnen worden geplaatst totdat er nieuwe landelijke normen zijn. De Raad van State benadrukte in de uitspraak in juni 2021 dat er voor een specifiek project, specifieke lokale normen kunnen worden vastgesteld. Voorwaarde voor dergelijke specifieke normen is dat er een goede, op de lokale situatie toegesneden motivatie aan de normen ten grondslag ligt. Of dit mogelijk is, moet per project worden besproken met betrokken overheden..
Plannen bij jou in de buurt?
Bij nieuwe plannen voor windmolens betrekken we omwonenden en lokale organisaties altijd vanaf het begin bij de planvorming. Verder werken we graag samen met energiecoöperaties, zodat bijvoorbeeld omwonenden mede-eigenaar kunnen worden van de windmolens. Als je de slagschaduw van een grote windmolen in het echt wilt ervaren, kun je het beste eens op een zonnige én winderige dag in de buurt van een windmolen gaan kijken. Op onze energiebronnenkaart zie je waar onze windmolens staan. Wellicht staat er een windmolen bij jou in de buurt.
Wil je nog meer (technische) informatie over de slagschaduw van windmolens? Kijk dan ook op de website van de Rijksoverheid.
