Het grote voordeel van windmolens is dat ze hernieuwbare, duurzame energie leveren. Maar zoals je waarschijnlijk al weet, maken windmolens ook geluid. Als in een gebied mogelijk windmolens komen, hebben omwonenden daar vragen over. Daarom leggen we in dit artikel uit hoe het zit met het geluid van windmolens.
Welk geluid maakt een windmolen?
Het meeste geluid van een windmolen wordt veroorzaakt door de luchtstroming om de draaiende wieken. Dit geluid wordt vaak als een zoevend of zwiepend geluid ervaren. Het geluid is niet constant en hangt af van de windsnelheid. Hoe harder het waait, hoe harder de wieken draaien en hoe harder het geluid wordt (tot een bepaald maximum). De afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van stillere windmolens. Hierdoor zijn moderne, grote windmolens vaak stiller dan de oudere, kleinere windmolens.
Strenge geluidsnormen voor windmolens
Het is niet te voorkomen dat een draaiende windmolen geluid maakt. Maar er zijn strenge geluidsnormen door de Nederlandse overheid ingesteld die moeten voorkomen dat veel omwonenden last hebben van het geluid.
Deze strenge geluidsnormen voor windmolens zijn gebaseerd op grondig onderzoek (dosiseffect-relaties), net zoals onderzoek naar geluidsnormen van snelwegen, spoorlijnen en bedrijventerreinen. Er is onderzocht bij welk geluidsniveau mensen hinder hebben van het geluid van een windmolen. In het kleine Nederland waar veel tegelijk gebeurt, moet er altijd een afweging worden gemaakt. We willen omwonenden beschermen tegen mogelijke hinder, maar we hebben ook wegen, spoorlijnen én windmolens nodig.
Uit het onderzoek is gebleken dat omwonenden het geluid van een windmolen sneller hinderlijk vinden dan bijvoorbeeld het geluid van een snelweg. Dit komt onder andere doordat het geluid van een snelweg constant is, terwijl het geluid van een windmolen kan wisselen. Daarom zijn er voor windmolens strengere geluidsnormen vastgelegd dan voor bijvoorbeeld snelwegen. Het uitgangspunt bij het bepalen van de windmolennormen was dat een klein deel van de omwonenden (minder dan 10%) binnenshuis hinder mocht ervaren van het geluid van een windmolen. Dat heeft ervoor gezorgd dat een windmolen minder geluid mag maken dan bijvoorbeeld een snelweg bij een woning in de buurt.
Een belangrijke opmerking hierbij is dat er bij het bepalen van de hinder en geluidsnormen vanuit is gegaan dat woningen de maximale hoeveelheid geluid krijgen die is toegestaan. In die situatie moeten de regels ervoor zorgen dat minder dan 10% van de omwonenden binnenshuis hinder ervaart. Maar in de praktijk staat het overgrote deel van de woningen op (veel) grotere afstand van de windmolen, waardoor ze minder geluid op de gevel krijgen en waardoor minder mensen die hinder ervaren. Ook wordt er in de regels geen rekening mee gehouden dat in de praktijk bijvoorbeeld een drukke weg in de buurt regelmatig de windmolens overstemt, omdat die weg (veel) meer geluid mag maken dan de windmolen.
Wat zijn de geluidsnormen voor windmolens?
Het geluid van een windmolen wordt bepaald in decibel, daarnaast worden de afkortingen Lden en Lnight gebruikt. In deze afkortingen staat de L voor level (geluidsniveau). Met ‘den’ wordt day-evening-night bedoeld, dus het geluidsniveau over de dag, avond en nacht. Met Lnight wordt het nachtelijke geluidsniveau berekend. De bepaling van het geluidsniveau geldt voor alle windmolens in een park bij elkaar.
De hoeveelheid geluid gemiddeld over 1 jaar
De eerste norm voor het geluid van een windmolen is Lden 47 decibel. Dit is de hoeveelheid geluid die gemiddeld over een jaar buiten op de gevel van 'geluidsgevoelige objecten' mag ontstaan. Geluidsgevoelige objecten zijn bijvoorbeeld woningen, scholen, ziekenhuizen, verpleeghuizen, verzorgingshuizen, psychiatrische inrichtingen en kinderdagverblijven.
Daarbij wordt vaak de volgende vraag gesteld: betekent de geluidsnorm van gemiddeld Lden 47 decibel per jaar dat het geluid van een windmolen bij een woning ook boven de 47 decibel kan komen als het op andere momenten onder de 47 decibel is? Dat is in de praktijk niet zo.
Lden 47 decibel is een theoretisch jaargemiddelde inclusief zogenoemde straffactoren. Zo telt het geluid dat een windmolen in de avond en nacht maakt zwaarder mee in de berekeningen die we vooraf moeten uitvoeren. Bij het geluid in de avond wordt 5 decibel opgeteld en bij het geluid in de nacht zelfs 10 decibel. Daarnaast is een windmolen continu in bedrijf. Daar waar het in theorie mogelijk is om aan het gemiddelde te voldoen met een korte hoge piekbelasting en een lange tijd heel weinig geluid, zal dat in de praktijk niet gebeuren. Daardoor is het maximale geluid dat op een bepaald moment op de gevel van een woning kan ontstaan in de praktijk lager dan 47 decibel.
De hoeveelheid geluid per nacht per jaar
Een tweede belangrijke geluidsnorm voor windmolens is Lnight 41 decibel. Die norm schrijft voor dat een windmolen op de gevel van een geluidsgevoelig object in de nacht niet meer dan gemiddeld 41 decibel per jaar mag veroorzaken. Deze norm voor de nacht is altijd maatgevend, zoals het wordt genoemd. Dat betekent dat windmolens daar sowieso aan moeten voldoen. De ervaring leert dat het geluidsniveau op de gevel incidenteel 3 tot 5 decibel hoger kan zijn dan het gemiddelde. Dat kan gebeuren bij harde wind als de windmolen harder draait. Overigens kan dan ander omgevingsgeluid zoals ruisende bomen ook toenemen, waardoor het niet per definitie zo is dat de windmolen dan beter te horen is.
Laagfrequent geluid
In de geluidsnormen voor windmolens wordt ook rekening gehouden met laagfrequent geluid. Als wordt voldaan aan de geluidsnormen, biedt dat voldoende bescherming tegen dit type geluid. Bovendien produceren windmolens slechts in beperkte mate laagfrequent geluid. De vele voertuigen op een snelweg bijvoorbeeld produceren aanzienlijk meer laagfrequent geluid. De Openbare Universiteit van Bayreuth (Duitsland) heeft onderzoek gedaan naar laagfrequent geluid in auto’s en dit vergeleken met het laagfrequente geluid dat een windmolen produceert. De conclusie is duidelijk; tijdens een rit van 3,5 uur ervaar je evenveel laagfrequent geluid als iemand die 27 jaar op 300 meter van een windmolen woont.
Waarmee kun je 41 of 47 decibel vergelijken?
Een gespreksniveau is circa 60 decibel, een drukke verkeersweg op 100 meter afstand is 80 decibel en een opstijgend vliegtuig op 200 meter hoogte is 100 decibel. Een vergelijking die wordt gebruikt voor windmolens, is dat 47 decibel minder is dan het geluid van middelgrote airconditioning. 
Meer of hogere windmolens betekent niet meer geluid
Voor de hierboven genoemde normen geldt dat het aantal windmolens of de hoogte ervan niet uitmaakt. Meer of hogere windmolens mogen niet meer geluid veroorzaken bij geluidsgevoelige objecten. Overigens is de trend dat de moderne, grote windmolens vaak stiller zijn dan de oudere, kleinere windmolens.
Geluidsonderzoek is verplicht
Als wij ergens windmolens willen plaatsen, zijn we wettelijk verplicht een geluidsonderzoek te laten uitvoeren. Daarmee moeten we aantonen dat de windmolens aan de geluidsnormen voldoen. Er wordt dan met veel factoren rekening gehouden. Zo draagt geluid verder over water. Als er rondom de plek van de windmolens veel water ligt, blijkt uit het geluidsonderzoek dan ook vaak dat de plek waar net aan de geluidsnorm wordt voldaan verder weg ligt. Het onderzoek levert altijd een plattegrond op waarop de grens van Lden 47 decibel en Lnight 41 decibel staat aangegeven. Hieronder zie je de kaart die is gemaakt voor Windpark Kloosterlanden in Deventer. De rode lijn geeft aan waar de grens van Lden 47 decibel loopt. Geluidsgevoelige objecten mogen wel buiten die rode cirkel staan, maar niet erbinnen.
Het zijn vooral de geluidsnormen die bepalen hoe ver woningen van een windmolen moeten staan. Er is bij wet geen minimale afstand vastgelegd die er moet zijn tussen windmolens en bijvoorbeeld woningen, maar een vuistregel is dat circa 350 tot 400 meter afstand nodig is tussen een windmolen en bijvoorbeeld een woning van derden om aan de geluidsnorm te voldoen.
Nieuwe geluidsnormen voor windparken
Voor windparken (bestaande uit ten minste 3 windmolens) die op 1 juni 2021 nog geen onherroepelijke vergunning hadden, zijn de geluidsnormen van Lden 47 decibel en Lnight 41 decibel buiten werking gesteld. We leggen uit hoe dat zit.
In juni 2021 stelde de Raad van State de landelijke normen voor slagschaduw en geluid van windmolens buiten werking vanwege een uitspraak van het Europees Hof van Justitie over een windpark in België (het Nevele-arrest). Het Europees Hof oordeelde namelijk dat er een zogeheten milieueffectonderzoek (planMER) aan de Belgische normen ten grondslag moet liggen en dat was niet gedaan.
De Raad van State oordeelde na deze uitspraak dat het milieueffectonderzoek ook in Nederland ten onrechte niet was gedaan. Daarmee zei de Raad van State niet dat de normen voor slagschaduw en geluid niet goed waren, maar dat bij het bepalen van de normen een milieueffectonderzoek had moeten worden uitgevoerd. Er is dus een procedurefout gemaakt.
Daarom voert de Rijksoverheid nu alsnog een milieueffectonderzoek uit voor Nederland. Daarna kunnen opnieuw landelijke normen worden vastgesteld. Daarvoor zijn drie mogelijkheden: de normen worden strenger of soepeler dan ze waren of ze blijven gelijk. Dat wordt pas later duidelijk. Meer informatie hierover lees je op de website van de Raad van State.
Stoplicht niet op rood voor nieuwe windmolens
Het buiten werking stellen van de landelijke normen betekent niet dat er geen windparken kunnen worden geplaatst totdat er nieuwe landelijke normen zijn. De Raad van State benadrukte in de uitspraak in juni 2021 dat er voor een specifiek project, specifieke lokale normen kunnen worden vastgesteld. Voorwaarde voor dergelijke specifieke normen is dat er een goede, op de lokale situatie toegesneden motivatie aan de normen ten grondslag ligt. Of dit mogelijk is, moet per project worden besproken met betrokken overheden.
Gezondheidseffecten van windturbinegeluid
Soms is er de vrees dat het geluid van windmolens omwonenden ziek kan maken. Daar is veel onderzoek naar gedaan in binnen- en buitenland en de conclusie daarvan is dat het geluid van windmolens mensen niet ziek maakt. Daar is geen wetenschappelijk bewijs voor. In een recente publicatie van het RIVM wordt dat bevestigd. Lees meer hierover in deze vraag en antwoord-rubriek van het RIVM.
Wanneer heb je last van het geluid van een windmolen?
Volledig voorkomen dat mensen last hebben van het geluid van windmolens is niet mogelijk. Uit onderzoek van onder andere het RIVM blijkt dat niet alleen het aantal decibellen bepaalt of mensen last van het geluid hebben. Het is vaak een persoonlijke ervaring. Wie bijvoorbeeld niet betrokken is geweest bij een plan voor windmolens, kan de windmolens vervelend vinden en daardoor het geluid sneller als hinderlijk ervaren. Die persoon kan zich eraan ergeren en ervaart dus overlast terwijl iemand anders die aan hetzelfde geluid wordt blootgesteld nergens last van heeft. Ook speelt mee of iemand financieel voordeel kan hebben van de windmolen. In deze publicatie van het RIVM wordt dit nog eens bevestigd.
Uit onderzoek (dosiseffect-relaties) dat is gedaan naar het geluid van windmolens blijkt dat gemiddeld 8 % van omwonenden binnenshuis hinder ervaart als het geluid op de gevel van de woning gelijk is aan de wettelijke norm (Lden 47 decibel). Dit zijn bewoners van huizen waarbij de windmolen zoveel geluid maakt als wettelijk maximaal is toegestaan. Veel huizen staan verder weg van een windmolen waardoor de windmolen minder goed te horen is. Het aantal mensen dat hinder ervaart van het geluid wordt daardoor ook minder (volgens de dosiseffect-relatie). Als het geluid van windmolens op de gevel van huizen bijvoorbeeld Lden 45 decibel is in plaats van Lden 47 decibel, ervaart gemiddeld 5 % van de omwonenden hiervan binnenshuis hinder.
Verder spelen andere geluidsbronnen in de omgeving een rol. Een snelweg of andere drukke weg maakt vaak meer geluid dan een windmolen. Ook bedrijventerreinen, langsrijdende landbouwvoertuigen of ruisende bomen kunnen het nodige geluid produceren. Dat bepaalt mede hoe goed omwonenden het geluid van windmolens kunnen horen en dus of ze er last van kunnen hebben. Zo kan het geluid van een windmolen in de buurt van een snelweg niet te horen zijn, omdat de snelweg meer geluid maakt; dat wordt ook wel ‘maskeren’ genoemd. En goed om te weten; in het voorjaar en de zomer is er meestal minder wind dan in het najaar en de winter. Dat betekent dat de windmolens in het voorjaar en de zomer vaker langzamer draaien en minder geluid maken.
Zowel het RIVM, de GGD als de Wereldgezondheidsorganisatie concluderen dat omwonenden minder hinder ervaren van windmolens wanneer zij goed worden betrokken bij de planvorming voor de windmolens en/of als zij er financieel voordeel van hebben. Bij nieuwe plannen voor windmolens betrekken we mede daarom omwonenden en andere betrokkenen uit de omgeving vanaf het begin bij de planvorming. Verder werken we graag samen met energiecoöperaties, zodat bijvoorbeeld omwonenden mede-eigenaar kunnen worden van de windmolens.
Plannen bij jou in de buurt?
Bij nieuwe plannen voor windmolens betrekken we omwonenden en lokale organisaties altijd vanaf het begin bij de planvorming. Verder werken we graag samen met energiecoöperaties, zodat bijvoorbeeld omwonenden mede-eigenaar kunnen worden van de windmolens. Als je echt het geluid van een windmolen wilt ervaren, kun je het beste eens naar een windmolen luisteren. Op onze energiebronnenkaart kun je zien waar onze windmolens staan. Wellicht staat er een windmolen bij jou in de buurt.
